Werkstress: Zo geef jij betekenis aan je werk

Ieder jaar wordt van 13 t/m 16 november extra aandacht gevraagd voor ‘stress op het werk’ door de week van de werkstress. Door sommige mensen wordt dit als onzinnig gezien omdat het niet het probleem bij de kern aanpakt. En meer dient als symptoombestrijding. Dat zou kunnen. Maar je kunt deze week ook gebruiken om de balans eens goed op te maken. Zo is het interessant om je af te vragen of je tevreden of ontevreden bent over je baan. En bij twijfel kun je jezelf afvragen waar de twijfel vandaan komt. Twijfel je bijvoorbeeld aan het nut van je werk? Of heb je onvoldoende uitdaging? Interessante vragen die meespelen in het behouden van de juiste balans wanneer het op stress aankomt. Want het hebben van teveel stress is lang niet altijd nodig. Zo kun je zelf meer betekenis aan je werk geven, en zul je merken dat je minder stress ervaart. En hiermee krijg je de nodige enthousiasme terug.

Werk is een van de manieren waarop mensen hun aangeboren psychologische behoeften kunnen bevredigen. Zo hebben we behoefte aan autonomie (regie over ons eigen gedrag), competentie (gevoel van bekwaamheid) en verbondenheid met anderen. Wie werk heeft dat daaraan voldoet, is gemotiveerder, blijer, fysiek fitter, geestelijk gezonder en productiever, blijkt uit talloze onderzoeken. Bovendien kun je alleen dan gepassioneerd en bevlogen raken, waardoor werken zelfs een bron van geluk wordt. Omgekeerd leidt werk vaker tot een burn-out als we geen idee hebben waarvoor we het eigenlijk doen. Dit ondervindt klinisch psycholoog Jaap van den Broek dagelijks in zijn praktijk; opgebrande mensen die de zin van hun werk niet meer inzien en zichzelf zijn kwijtgeraakt.. Van den Broek is verbonden aan ArbeidsPsychologie Amsterdam (APA).

Welk type werk als betekenisvol voelt, is voor iedereen anders. De een zoekt het in het helpen van zijn of haar medemens (sociale drijfveer); een ander wil gewoon veel geld verdienen (praktische drijfveer). Het hoeft dus niet per se om ideëel werk te gaan: een populair commercieel product maken kan ook heel bevredigend zijn. Maatschappelijk verantwoord hoeft het nut ook niet te zijn. ‘Je kunt bij wijze van spreken heel betekenisvol koekjes inpakken en betekenisloos secretaris-generaal van de NAVO zijn,’ aldus Van den Broek.

Ieder persoon zal belang hechten aan andere aspecten van zijn werk. Maar voor iedereen gelden de volgende basis ingrediënten:

1. Een rijke taak
   Dit bestaat uit de volgende 5 kenmerken (beschreven in 1980 volgens de Amerikaanse psychologen/sociologen Richard Hackman en Greg Oldham) :
   • afwisselende activiteiten, • betrokkenheid bij het hele arbeidsproces (en niet slechts bij één onderdeel), • belang van het werk voor anderen, • voldoende vrijheid om de taken zelf in te vullen en beslissingsbevoegdheid (in plaats van instructies opvolgen) • goede feedback (om prestaties te kunnen verbeteren).
2. Match tussen werk en werknemer
   In de arbeidspsychologische literatuur wordt keer op keer het belang van de person-job fit benadrukt. Daarbij worden twee gebieden onderscheiden
   Ten eerste moet de baan passen bij iemands mogelijkheden en competenties;‘Als er een klik is tussen wat je kunt en wat je doet, kun je tot hoogstandjes komen,’ aldus Van den Broek.
   Ten tweede moet het werk voorzien in de behoeften van de werknemer op allerlei gebieden. Wie bijvoorbeeld graag samenwerkt met anderen, kwijnt weg in een solitaire baan. Dit houdt ook in dat de eigen waarden en normen aansluiten bij die van de organisatie: een functie bij een slachthuis zal voor een fervent dierenliefhebber niet erg zingevend zijn.
   Toch is het niet zo, dat wanneer de eigen waarden zeer afwijken van die van het bedrijf er altijd een reden ontbreekt waarom het werk gedaan moet worden, zegt Arnold Bakker, hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Een baan hoeft volgens hem niet perfect te matchen om er betekenis in te vinden. Eén fit oftewel klik is al mooi.
3. Perspectief
   Voor veel mensen is het vaak heel demotiverend als ze zich niet kunnen ontwikkelen. Dit kan door het aangaan van nieuwe uitdagingen of bijvoorbeeld door het volgen van een opleiding. Voor ieder mens is dit weer anders. Wel is het belangrijk om je goed te realiseren hoe dit voor jou het beste werkt. En dit dus aan te kaarten met je leidinggevenden.
4. Klik met collega’s en leidinggevenden
   Het ‘sociale complex’ is ook een heel belangrijk onderdeel van je werkplezier: leuke mensen om je heen, erkenning, waardering, steun en begrip van zowel collega’s als leidinggevenden. Wordt dit niet door je omgeving opgepakt? Misschien kun je hier zelf iets in doen, of in ieder geval aangeven dat je dat belangrijk vindt? Pas als je het aangeeft weten mensen wat dit voor je betekent.

Elke baan, hoe saai ook, kun je betekenis geven door op eigen initiatief aanpassingen in te voeren waarmee je je taak of je werkomgeving uitdagender en passender maakt. Job crafting heet dat. Iedereen kan het, hoewel het initiatiefrijke optimisten die vertrouwen hebben in eigen kunnen beter af gaat dan zwartkijkers en twijfelaars.

Iedereen die erover twijfelt of zijn baan hem over vijf jaar nog voldoende bevrediging zal bieden, zou moeten job craften, vindt Wilmar Schaufeli, hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de Universiteit Utrecht. ‘Nu. Niet pas over vijf jaar. Dan ben je misschien al zo afgestompt en vervreemd van je werk dat je de energie mist om nog iets te veranderen.’

Wanneer je onvoldoende voldoening haalt uit je huidig functioneren is het mogelijk om bijvoorbeeld nieuwe taken op je nemen en oude afbouwen of anders in te vullen (task crafting). Stel dat je geschiedenisleraar bent en dol op muziek. Dan kun je dirigent worden van het schoolorkest of de lessen voor jezelf leuker maken door aan de hand van muziekfragmenten de negentiende eeuw te bespreken. Vervelende administratieve klusjes zijn misschien te verdelen of delegeren.

Interessant is ook dat je je baan voor jezelf zinvoller kunt maken door de relaties met mensen op of rond je werk te verbeteren (relational crafting). Dat doe je door het contact met mensen die je bewondert te intensiveren of het contact inhoudelijk te verdiepen (inhoudelijke gesprekken over het werk, privé-informatie delen, steun en advies geven). Je kunt ook activiteiten organiseren, die je samen met collega’s gaat uitvoeren. Je kunt hierbij denken aan een actie gericht op een goed doel. Of gezamenlijk sporten.

Ten slotte kun je ook de manier veranderen waarop je naar je werk kijkt (cognitive crafting). Het niet zien als een pakket afzonderlijke taken en activiteiten, maar als onderdeel van een groter geheel, is een van de manieren om de visie op je baan te veranderen zonder fysiek iets aan te passen. Als beleidsmedewerker welzijn heb je het misschien wel een beetje gehad met het schrijven van al die gemeentelijke nota’s en plannen. Maar als je in de praktijk ziet hoe goed problematische jongeren worden opgevangen en als zij je vertellen wat dat voor hen heeft betekend, heb je zicht op het grotere doel van je bezigheden en krijgt jouw aandeel daarin meer betekenis. Of je kunt juist focussen op aspecten van je werk die je wél voldoening geven. Bijvoorbeeld door vooral de creatieve kanten voor ogen te houden: mooi schrijven, het bedenken van nieuwe invalshoeken. Het saaie deel is daardoor veel minder zwaar.